Odra

O tym, jak oświata uratowała pałac w Krzelowie. Dworska lekcja historii

Dawny pałac w Krzelowie

Krzelów na naszym szlaku był całkowitym przypadkiem. Jechaliśmy tego dnia do Dziewina, a potem do Ścinawy i miejscowość tę po prostu mijaliśmy. Ja — wierna swoim przyzwyczajeniom, jechałam w aucie z nosem przyklejonym do szyby i w ten sposób właśnie go zauważyłam. Tę jego zgrabną wieżę otoczoną starodrzewem…

Pałac Krzelów niedaleko Ścinawy
Pałac w Krzelowie

Oczywiście zapaliłam się ogromnie, bo widok ten mocno mnie poruszył. Ines nic nie widziała, ale ufała mojej intuicji, a Daniel po prostu zwolnił i zmienił kierunek. Zdecydowaliśmy się tam zatrzymać. 

Krzelów. Pałac

Krzelów. Rezydencja dominialna

Do samego końca nie wiedziałam, z czym mamy do czynienia. Czy obiekt jest dostępny, czy też w rękach prywatnych i ogrodzony wysokim płotem? Kiedy podjechaliśmy do bramy, szybko ustaliłam, że należy on do tamtejszej szkoły, a więc wstęp był po prostu możliwy. Cieszyłam się tym bardzo, ponieważ zabytek zastałam w doskonałej kondycji. Wyłowić podobne cacko z niewielkiej wsi dolnośląskiej, o której w świecie za wiele się nie mówi, to wielka gratka! 

Krzelów. Dawna rezydencja
Krzelów. Szkoła podstawowa w dawnej rezydencji.

Krehlau, Chrzelów, Krzelów

Dawna nazwa Krzelowa brzmiała oczywiście po niemiecku. W czasach przedwojennych był to Krehlau. Po nastaniu pokoju w roku 1945 i wymianie ludności na tym terenie zwano go Chrzelów.

Miejscowość jest bardzo leciwa, powstała bowiem już w XIII stuleciu. Najpewniej założyli ją niemieccy koloniści, dlatego i wieś lokowana była na prawie niemieckim. Z całą pewnością okoliczności te były dla nich bardzo korzystne, ponieważ dość szybko, jak na tamtej czasy, zdominowali tę ziemię. 

Krzelów z lotu pataka

Dopiero w XIX wieku informacje na temat Krzelowa stają się liczniejsze. Wiemy, że w pierwszej połowie tegoż stulecia wieś składała się z dwóch części — południowego Krehlau, gdzie wybudowany do dziś istniejący pałac i północnego Ober-Nieder Krehlau. Sioło było wówczas w połowie państwowe, a w połowie kościelne. 

Pałac Krzelów
Pałac w Krzelowie. Widok od strony parku dominialnego.

Wieża pałacowa

W roku 1845 po raz pierwszy wzmiankowano na piśmie istnienie szlacheckiej siedziby w Krzelowie, a więc pałac wybudowany został najpewniej rok, dwa albo trzy wcześniej. Park dominialny, który przy nim założono, również pochodzi z tego okresu. Zaświadcza o tym wiek niektórych tamtejszych drzew. 

Wieża pałacowa. Krzelów
Pałac w Krzelowie. Wejście do wieży.
Wejście do wieży pałacu w Krzelowie
Romantyczne wejście do czterokondygnacyjnej wieży pałacu w Krzelowie. Tuż obok leciwy platan.

Mówi się jednak, że dawna rezydencja, która ocalała do naszych czasów wzniesiona została na miejscu wcześniejszego dworu. Wyrosła z jego fundamentów, jednak nikt nie wie, jak wyglądała ta budowla. Pamiętają go zapewne niektóre parkowe drzewa, które liczą sobie od 250 do 350 lat. Dzisiejszy wygląd pałac w Krzelowie zawdzięcza przebudowie w drugiej połowie XIX wieku, kiedy to została do niego dobudowana wieża.  

Pałac w Krzelowie z lotu ptaka.
Dawna rezydencja w Krzelowie z lotu ptaka. Widać taraz widokowi na szczycie wieży.

Krzelów po II wojnie światowej

Po wojnie, w roku 1945 do miejscowości tej zaczęła napływać ludność z centralnej Polski. Kiedy swoją działalność na tym terenie rozpoczęła nowa władza, w Krzelowie powstała szkoła. Mieściła się ona w niewielkim budynku obok kościoła. W tym samym roku, w listopadzie kierownicze stanowisko w placówce oświatowej objął Dymitr Mossur, który przyjechał z Drohobycza wraz z żoną Marią. Była to para nauczycieli, którzy pracowali z dziećmi w ciasnej sali z sześcioma ławkami. On uczył historii i geografii a ona matematyki, chemii i fizyki. Drugą powojenną nauczycielką w szkole w Krzelowie był pani Maria Baiss, która przyjechała z województwa tarnopolskiego. Uczyła biologi oraz języka polskiego. 

Szkoła podstawowa w Krzelowie
Pałac widoczny od strony dawnego folwarku.

Jak oświata uratowała zabytek…

Po kilku latach obiekt zwany pałacykiem w parku w Krzelowie, w którym początkowo miała zostać urządzona szkoła rolnicza, został przekazany na rzecz najmłodszych uczniów i w ten sposób z ciasnoty i pomieszczeń bez ogrzewania dzieci z podstawówki przeniosły się na dworskie pokoje.

Dawny pałac w Krzelowie
Dawna rezydencja. Widok od strony parku.
Szkoła podstawowa w Krzelowie
Na tyłach dawnego pałacu.

Wiecie, dlaczego ta opowieść o początkach nauczania w tej niewielkiej wsi dolnośląskiej jest taka ważna? Ponieważ jest to jeden z nielicznych niestety przykładów na to, jak oświata uratowała zabytek. Jest duże prawdopodobieństwo, że gdyby nie te okoliczności, dawna rezydencja dominialna zostałaby zdewastowana i dziś zastalibyśmy ją w ruinie. 

Pałac w Krzelowie z lotu ptaka.
Pałac w Krzelowie z lotu ptaka.

Znamy również inne przykłady w tym temacie. Technikum Leśne w Miliczu, podstawówka w Świątnikach, Technikum Rolnicze, weterynaryjne i Szkoła Zawodowa w Krzyżowicach czy też pałac w Prężycach. Nie ma tego zbyt wiele, ale zawsze coś. 

Przy wspominanym obiekcie znajdują się oficyna i dawne budynki gospodarcze folwarku. Teraz teren ten nie stanowi już całości. 

Dawna rezydencja i przylegający do niej folwark. Krzelów
Dawna rezydencja i przylegający do niej folwark, a właściwie to, co z niego zostało.
Dawny folwark w Krzelowie
Oficyna dworska przy dawnym folwarku.
Oficyna dworska w Krzelowie przy dawnym folwarku.
Oficyna dworska. Widok od ulicy.
Oficyna dworska i budynki gospodarcze dawnego folwarku.
Oficyna dworska i budynki gospodarcze dawnego folwarku.

Na archiwalnych fotografiach tego obiektu widać wyraźnie, że nie ucierpiał on zbyt mocno od działań wojennych. Dawniej cały teren majątku ogrodzony był murem.

Ogrodzenie z muru

Warto wiedzieć, że Krzelów leży w Krainie Łęgów Odrzańskich, a więc otoczony jest z wszech stron najróżniejszymi efektami działań tego stowarzyszenia. Obszar ten pełen jest szlaków rowerowych, które zostały zaprojektowane z myślą o turystyce połączonej z rekreacją. W ścinawskim porcie czekają na wędrowców atrakcje związane z rzeką, a w mieście można zanocować i smacznie zjeść. Dodatkowo okolica pełna jest punktów sprzedaży wyrobów lokalnych rękodzielników, producentów i artystów, którzy inspiracje czerpią z nadodrzańskiego klimatu. 

Nieustanne Wędrowanie

Do Krzelowa warto przyjechać i przyjrzeć się temu pomnikowi jego dziejów, a przy okazji posmakować bliskości Odry. To magiczna kraina, gdzie życie płynie wraz z rzeką i zgodnie z naturą. Wokół znajduje się mnóstwo większych lub mniejszych miejscowości, w których kryją się kolejne historie i zabytki, o jakich najprawdopodobniej jeszcze nie słyszałeś… 

5 3 votes
Article Rating
Subscribe
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments